Sluipwespen in België
Tegenwoordig vormen sluipwespen voor insectenliefhebbers nog steeds een heuse uitdaging. Het totale aantal soorten sluipwespen in België wordt rond de 1500 geschat, maar wellicht ligt het werkelijke aantal een eind boven de 2000. Het op naam brengen van het merendeel van de soorten is echt specialistenwerk. Ook over de levenswijze en de specifieke parasitaire relaties bestaan er nog veel kennishiaten.
Slechts een fractie van de enorme soortengroep kan je overwinterend aantreffen, en daarvan is een aanzienlijk deel mits enige oefening toch goed op naam te brengen in het veld of via foto. Sommige van deze soorten worden bijna uitsluitend overwinterend waargenomen, wat suggereert dat hun levenswijze erg verborgen is, bv. in boomtoppen. In de Lage Landen wordt hun aantal momenteel op een twintigtal vrij algemene soorten geschat. De meeste schone slaapsters behoren tot de subfamilie van de Ichneumoninae. De wespen zijn allemaal vrouwelijk en reeds bevrucht, waardoor ze bij de eerste zonnestralen in maart meteen kunnen uitvliegen.
Overwinterende sluipwespen
Sluipwespen zijn een evolutionair gezien bijzonder oude groep vliesvleugeligen die het ganse jaar door kunnen worden gezien. Hun ietwat enge reputatie hebben ze te danken aan hun levenswijze. Via hun legboor belagen ze onder andere larven en rupsen van bladwespen of nachtvlinders om hun eigen kroost groot te kunnen brengen. Minder bekend is dat een deel van deze wespen in de winter net als bepaalde vlinders ook als volwassen dier overwintert. Ook in de wintermaanden kan je dus op zoek naar sluipwespen.
Overwintering
Boeiend is dat er bij deze soorten via evolutie duidelijke verschillen lijken te zijn ontstaan, al dan niet aangevuurd door biochemische processen zoals de afscheiding van bepaalde geurstoffen. Zo zijn er opvallende verschillen op vlak van biotoopvoorkeur en overwinteringslocatie: bepaalde soorten hebben een voorkeur voor dood hout in bosrijke biotopen, terwijl andere soorten typischer zijn voor fortificaties, bunkers, kelders, grotten of vleermuizenkelders (iets wat amper onderzocht is). Zelfs binnenshuis kunnen sluipwespen worden aangetroffen, maar meestal is het onduidelijk of het dier werd meegebracht via stookhout of van plan was in de buurt te overwinteren. Een tweede verschil vindt men in de overwinteringswijze: solitair of in groep. Voorlopige bevindingen lijken aan te tonen dat Ichneumon-soorten vaak in groep hun dutje doen. De kampioen op dit punt is echter Diphyus quadripunctorius. Bij een recente telling in de Mergelgrotten werden op twee plaatsen respectievelijk 72 en 53 vrouwtjes waargenomen.
Op zoek naar overwinterende sluipwespen
Hoe ga je naar overwinterende sluipwespen op zoek? De doorsnee waarnemer kan gemakkelijk alleen op zoek gaan onder de schors van dode takken en bomen. Ondertussen kunnen ook een grote groep andere organismen (kevers, overige geleedpotigen en paddenstoelen) worden bewonderd. Voor de wespen zijn vooral de bovenzijde en flanken van platliggend dood hout in trek. Loofbomen waar tot nu toe dieren gevonden zijn zijn eik, populier, berk en els. Deze soorten hebben een vrij dikke en gemakkelijk verwijderbare schors, waarbij het hout van de boom onder de schors gemakkelijk vocht opneemt en tot pulp vergaat. Platanen en kastanjes, met eveneens een goed verwijderbare schors, zijn vanwege de hardheid onder de schors veel minder interessant. Naaldbomen zoals dennen worden slechts in minder mate bezocht. Vermoedelijk worden bestaande openingen in de schors (gemaakt door vogels, kevers, etc.) gebruikt als aanvliegroute. We raden aan waarnemingen van sluipwespen (liefst met foto) in te voeren op Waarnemingen.be en daarbij het veld ‘gedrag’ ook in te vullen (optie ‘overwinterend’).
Beperk de verstoring
Om verstoring te beperken willen we vragen om verwijderde schors zo goed als het kan terug te plaatsen. Het is ook aangeraden om een tak of boom niet volledig te ontschorsen, maar om telkens specifieke zones te bekijken, zodat de impact beperkt is. Bij liggend dood hout, dat door sluipwespen verkozen wordt boven staand dood hout, kan je die schors ook gemakkelijker en beter terugplaatsen. Best doe je dit bij zacht winterweer; bij vriestemperaturen bestaat de kans dat de verstoorde beestjes doodvriezen.
Geïnteresseerd in meer zoektips en nieuwtjes? Bezoek dan zeker ook onze Facebookgroep ‘Wespen uit de Benelux’.
Tekst: Fons Verheyde - Validator Hymenoptera/Insectenwerkgroep Natuurpunt De Bron
Wie het te warm krijgt van zoveel vrouwen bijeen kan op zoek gaan naar Stenichneumon culpator, een soort die bijna in iedere tronk te vinden is, maar meestal alleen of hoogstens met een twee-of drietal exemplaren bij elkaar. Dit laatste geldt ook voor de prachtige en grote Lymantrichneumon disparis. Verschillende soorten komen geregeld door elkaar en samen voor.
© All rights reserved.
