Rode Lijst bijen
Bijen worden beschouwd als de belangrijkste bestuivers in onze streken, zowel voor wilde als geteelde planten. Helaas tonen talrijke wetenschappelijke studies aan dat ze er in Europa sterk op achteruit zijn gegaan. Vooral in Noordwest-Europa is de situatie alarmerend. De recente Rode Lijsten van wilde bijen in Nederland en Duitsland tonen een sterke achteruitgang en ook op de nieuwe Belgische Rode Lijst (2019) zien we gelijkaardige resultaten.
Belgische Rode Lijst
Uit de vergelijking van de verspreiding van soorten tussen 1900-1969 met die tussen 1970-2017 blijkt dat meer van de helft van de bijensoorten op ons grondgebied (a) in meer of mindere mate bedreigd is (33 %), (b) niet meer in ons land voorkomt (12 %) of (c) bijna bedreigd is (7%).
De laatste evaluatie van de bijen in België vond 26 jaar geleden plaats. Toen werd voor een kwart van de soorten een achteruitgang vastgesteld. Vooral de soorten met een bijzondere levenswijze (bvb. de sociale bijen) delen het hardst in de klappen. Dit is het sterkst zichtbaar bij de hommels, waarvan 80 % van de soorten dreigen te verdwijnen of al verdwenen zijn. Onder de sterkst bedreigde hommels zijn vooral soorten die een langere tong hebben en later in de zomer actief zijn. De afname in oppervlakte bloemrijke graslanden en bermen, in het bijzonder tijdens de zomer, en de achteruitgang van klaverachtigen in landbouwgebieden, zijn vermoedelijk de belangrijkste factoren van achteruitgang.
Beschermingsmaatregelen
De Rode Lijst van de Belgische bijen werd opgesteld volgens de methodologie van de Internationale Unie voor Natuurbescherming (IUCN). Uit het onderzoek blijft dat bepaalde streken in België een zeer hoge soortenrijkdom herbergen (Zandig Vlaanderen, de oostelijke Kempen, de omgeving van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Condroz, Fagne-Famenne-Calestienne, Gaume). Daarnaast zijn ook bepaalde kleinere ‘hotspots’ van belang. Het gaat dan vaak om bijzondere habitats, zoals kalkgraslanden of heideterreinen die sterk bedreigd zijn en dus prioritair beschermd en hersteld moeten worden.
De achteruitgang van onze bijen is te wijten aan verschillende menselijke ingrepen, waaronder het verlies en de versnippering van leefgebieden, die een gevolg zijn van de intensivering van de landbouw (het gebruik van meststoffen en pesticiden) en van verstedelijking. Daarnaast speelt ook klimaatverandering meer en meer een rol in recente veranderingen in het voorkomen van onze bijen. Nu we op Belgisch niveau weten welke soorten het sterkst bedreigd zijn, kan een breed gamma aan beschermingsmaatregelen genomen worden die de toestand van alle soorten moet verbeteren. Natuurpunt stelde dit jaar, samen met UMons, Natagora en enkele Noord-Franse partners alvast een tienjarenplan op om wilde bijen en andere bestuivers te redden.
Naar een Vlaamse Rode Lijst
Uit het onderzoek blijkt ook dat er nog onvoldoende kennis is voor de evaluatie van sommige soorten. Meer dan 9% van de soorten is ondergebracht in de categorie ‘Onvoldoende gegevens’. De bijenfauna in bepaalde regio’s is ook nog onvoldoende bekend. Onder meer de Ardennen, delen van West- en Oost-Vlaanderen en de Kempen zijn nog onvoldoende onderzocht. Hier zal bijkomend onderzoek dus nodig zijn.
Nu de aandacht voor wilde bijen in Vlaanderen de laatste jaren in de lift zit, engageert Natuurpunt zich om in de nabije toekomst een Vlaamse Rode Lijst voor bijen te produceren. Deze is nodig om tot een juridisch relevant document te komen, omdat soortbescherming in ons land een gewestelijke materie is. De meeste specialisten van wilde bijen in Vlaanderen zijn werkzaam bij Natuurpunt en/of actief als vrijwilliger bij Aculea. Mits de noodzakelijke ondersteuning door de overheid kunnen zij doorgaan met hun pionierswerk in het verzamelen van de noodzakelijke gegevens rond verspreiding, trends en ecologie van wilde bijen.
Over BELBEES
De Belgische Rode Lijst kwam tot stand binnen het project BELBEES. Dit was een Belgisch onderzoeksproject dat liep van 2014 tot 2017 en dat gefinancierd werd door het Belgische Wetenschapsbeleid BELSPO. Het project wilde nagaan hoe het gesteld is met de bijenfauna in België. Hiervoor werden de oorzaken van de achteruitgang van de Belgische bijen achterhaald en een stand van zaken opgemaakt van onze bijenfauna met deze Rode Lijst. Volgende partners werkten mee aan de totstandkoming van deze Rode Lijst: Université de Mons, Natuurpunt, Université de Liège, Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen, Université libre de Bruxelles en Natagora.
Men kan de net verschenen Belgische Rode Lijst van de wilde bijen hier raadplegen.
© All rights reserved.
